موضوع قانون‌گذاری خرید ارزهای دیجیتال، یکی از دغدغه‌های مشترک میان دولت‌ها است. رسالت رمز ارزها، حذف نهادهای متمرکز در اقتصاد و امور مالی است. عرضه‌ی پول به عنوان ابزاری برای انتقال ارزش تا پیش از این در انحصار دولت‌ها بوده و رمز ارزها آمده‌اند تا این انحصار را شکسته و کنترل آن را به دست خود مردم بدهند (البته نه همه رمز ارزها، صحبت در این زمینه بسیار مفصل است که در حوصله این مقاله نیست). پس واکنش طبیعی دولت‌ها مخالفت با این جنبش است. به عبارتی، نباید انتظار داشت که دولت‌ها این فناوری را به راحتی بپذیرند.

اما بلاکچین و ثمره‌ی آن یعنی ارزهای دیجیتال، بخشی از روند تکامل علمی بشر است و بسیاری معتقدند که ظهور رمز ارزها یک پارادایم شیفت در تاریخ زندگی انسان‌هاست که نمی‌توان مانع گسترش آن شد. حاصل این صحبت‌ها این است که اگر انتظار داریم دولت‌ها به راحتی این حوزه را به رسمیت بشناسند، احتمالا انحصارطلبی و طمع دولت‌ها برای حفظ “متمرکز ماندن قدرت” را در نظر نگرفته‌ایم. و در مقابل اگر تصور می‌کنیم که این حوزه توسط دولت‌ها نابود خواهد شد، حاکمیت علم در سیر تکاملی بشر را از یاد برده‌ایم.

مراحلی که قانون ارزهای دیجیتال در ایران طی کرد

در سال ۲۰۱۸، ایران تجارت و مالکیت ارزهای دیجیتال را به دلیل نگرانی‌های مربوط به پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم ممنوع اعلام کرد. تمامی مؤسسات مالی ایرانی مانند بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و صرافی‌ها از کارکردن با ارزهای دیجیتال یا تبلیغ آنها به هر نحوی منع شدند. با این حال، در سال ۲۰۱۹ دولت شروع به لغو این محدودیت‌ها کرد؛ زیرا تحریم‌ پول ملی برای آن‌‌ها مشکلاتی را به وجود آورده بود.

در همین راستا قانون ارز دیجیتال در ایران کمی تغییر کرد، مالکیت و استخراج ارز دیجیتال بلامانع اعلام شد؛ اما همچنان استفاده از رمزارزها به‌عنوان یک سیستم پرداخت ممنوع است. در اواخر سال ۲۰۲۰، دولت ایران بار دیگر قوانین سخت‌گیرانه‌تری را برای شرکت‌های ارزهای دیجیتال وضع کرد؛ زیرا قیمت ارزهای دیجیتال در حال افزایش بود، بازار سهام و بورس ایران در حال سقوط بودند و تعداد بهترین کشورها برای ترید ارز دیجیتال افزایش یافته بود. البته تنها قوانینی که در آن زمان توانستند وضع کنند، محدودیت‌های بیشتر برای ماینرهای ارز دیجیتال به دلیل مصرف زیاد انرژی بود.

نگرانی قانون‌گذاران در ایران چیست؟

خروج ارز از کشور

کلید واژه مسئولین صاحب نظر در زمینه قانونی یا غیرقانونی اعلام کردن خرید و فروش ارزهای دیجیتال در ایران، خروج ارز از کشور است. برای خرید بیت کوین یا سایر رمز ارزها، مردم به صرافی‌های ارز دیجیتال در ایران مراجعه می‌کنند. این صرافی‌ها نیز موجودی کریپتوکارنسی خود را از بازار داخل و خارج از کشور تامین می‌کنند. یکی از نگرانی‌های اصلی، همین بحث خروج ارز از کشور است. همین رویکرد باعث غیرقانونی اعلام شدن فعالیت در بازار فارکس نیز شده است.

نوسانات بالای قیمت‌ها

یکی دیگر از نگرانی‌های عمده مسئولین، نوسان قیمتی بسیار بالا در بازار ارزهای دیجیتال است. این نگرانی، منطقی است. ارزش بازاری برخی از رمزارزها به اندازه‌ای پایین است که به راحتی در روز بالای چند صد درصد نوسان قیمتی را ثبت می‌کند. حتی بیت کوین، که از نظر ارزش بازار، بزرگترین رمز ارز بازار است، گاها نوسان‌های چند ده درصدی در یک روز را به ثبت رسانده است. در چنین بازاری، احتمال نابودی سرمایه و ضررهای بالا، افزایش می‌یابد.

پولشویی و فعالیت‌های مشکوک مالی

نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا، یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های دولت‌ها در پذیرش رمز ارزها، غیرقابل ردیابی بودن تراکنش‌ها و ناشناس بودن هویت افراد در این بازار است. به دلیل ذات بلاکچین و ارزهای رمزنگاری شده، افراد برای انجام تراکنش و تبادل پول میان یکدیگر، تنها به آدرس عمومی کیف پول‌های هم احتیاج دارند. که برای ساخت این کیف پول، احتیاجی به ثبت اطلاعات هویتی افراد نیست. لذا این بازار می‌تواند توسط افراد سودجود به منظور انجام مبادلات مالی برای فعالیت‌های مجرمانه و غیراخلاقی و غیرانسانی مورد استفاده قرار گیرد. خرید و فروش اسلحه، قاچاق انسان، کمک به گروهک‌های تروریستی و خرابکاری یکی از نگرانی‌های جدی دولت‌ها برای پذیرش ارزهای دیجیتال است.

رقیبی برای بازار بورس ایران

یکی دیگر از نگرانی‌ها که به نظر تنها در ایران وجود دارد، ظهور رقیبی جدید برای بازار بورس و اوراق بهادار است. یکی از نمودهای اقتصاد سالم، ورود مردم به بازار سرمایه است. در چند سال اخیر و مخصوصا در سال ۱۳۹۸-۱۳۹۹ مردم به بازار بورس اقبال نشان داده و حجم بسیار بالایی از پول نقد مردم وارد بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار شد. این اتفاقی مثبت در اقتصاد ایران بود و بسیاری از اقتصادخوان‌های ایران از این حرکت عمومی مردم به سمت بازار بورس اوراق بهادار، استقبال کرده و آن را فرصتی مناسب برای اقتصاد ایران می‌دانستند. اما همزمان با ریزش شدید قیمت سهام در بازار سرمایه، مردم سراسیمه به دنبال بازاری موازی برای سرمایه‌گذاری بودند. همزمانی رشد قیمت بیت کوین و چند ده برابر شدن قیمت ارزهای دیجیتال مشهور بازار، مردم ایران را به سمت این بازار کشاند. طبق گفته دولت‌مردان چیزی نزدیک به ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از سرمایه مردم از بازار بورس به مقصد بازار ارزهای دیجیتال خارج شده است.

قانون صرافی ارز دیجیتال در ایران

در سال‌های گذشته صرافی‌های ارز دیجیتال زیادی در ایران شروع به فعالیت کرده‌اند. بانک مرکزی شرایط و ضوابطی هم برای پلتفرم‌های خرید و فروش ارز دیجیتال ارائه کرده است. صرافی‌ها پس از احراز هویت در بانک مرکزی مجاز به ارائه خدمات رمزارزی به کاربران هستند. قانون صرافی ارز دیجیتال در ایران شامل موارد زیر است:

• ریسک تمامی معاملاتی که در صرافی انجام می‌شود بر عهده خود سرمایه‌گذاران است.
• سقف تبدیل ریال به ارز دیجیتال و بلعکس، بر اساس قوانین ارزی کشور در صرافی مجاز انجام می‌شود.
• لیست رمزارزهای قابل مبادله توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود و در بازه زمانی سه ماهه به صرافی‌ها ابلاغ می‌شود.
• تمامی صرافی‌ها موظف هستند اطلاعات مربوط به مشتریان خود را در صورت نیاز بانک ملی ارائه دهند.
• تمامی قوانین مربوط به مبارزه با پول‌شویی و “KYC” توسط صرافی رعایت شود.