اگر با ادعا‌ها و تبلیغاتی مواجه شدید که به شما وعده کسب سودهای نجومی در ازای سرمایه‌گذاری داده می‌شود، احتمالاً با یک طرح پانزی رو به رو هستید که قصد کلاهبرداری از شما را دارد. طرح پانزی یک کلاهبرداری سرمایه گذاری متقلبانه است که نرخ بازدهی بالایی را با ریسک کمی برای سرمایه‌گذاران نوید می‌دهد. این طرح، شبیه به یک طرح هرمی است که هر دو مبتنی بر استفاده از وجوه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت به سرمایه‌گذاران قبلی هستند. در ادامه به معرفی و توضیح بیشتر طرح پانزی و مسائل پیرامون آن پرداخته می‌شود.

طرح پانزی چیست و چگونه شروع شد؟

طرح پانزی چیست؟ طرح پانزی یا ( Ponzi schemes)، یک طرح سرمایه‌گذاری متقلبانه و کلاهبرداری است که در آن، طراح بازده سرمایه‌گذاری را از سرمایه حاصل از سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌کند، نه از سود سرمایه‌گذاری مشروع. طراحان طرح پانزی، سرمایه‌گذاران جدید را با نرخ بازده کوتاه مدت غیرعادی بالا جذب می کنند. کلاهبردار با گرفتن کارمزد برای سرمایه گذاری و یا به سادگی با فرار با اموال سرمایه‌‌گذاران، سود می‌برد. طرح‌های پانزی معمولاً زمانی از هم می‌پاشند که سرمایه جدید کافی برای پرداخت سرمایه‌های رو به رشد سرمایه‌گذاران موجود، وجود نداشته باشد. طرح پانزی یک کلاهبرداری سرمایه‌گذاری است که در آن به مشتریان وعده سود کلان بدون ریسک داده می‌شود. ‌شرکت‌هایی که در طرح پانزی شرکت می‌کنند، تمام انرژی خود را برای جذب مشتریان جدید برای سرمایه‌گذاری متمرکز می‌کنند. این درآمد جدید، برای پرداخت بازده سرمایه گذاران اصلی که به عنوان سود حاصل از یک معامله قانونی مشخص می‌شود، به کار برده می‌شود. طرح‌های پانزی بر جریان ثابت سرمایه‌گذاری‌های جدید تکیه می‌کنند تا بازدهی را برای سرمایه‌گذاران پیشین فراهم کنند. وقتی این جریان تمام شود، طرح هم از هم می‌پاشد. اصطلاح “طرح پانزی” از نام کلاهبرداری به نام چارلز پانزی در سال 1920 گرفته شده است. در دهه 1920، پانزی طرحی را راه اندازی کرد که به سرمایه‌گذاران 50 درصد بازگشت سرمایه در کوپن‌های پستی را تضمین می‌کرد. اگر چه پانزی می‌توانست به حامیان اولیه‌اش پول بپردازد، اما زمانی که او قادر به پرداخت پول سرمایه‌گذاران بعدی نشد، این طرح منحل شد. به دلیل موفقیت او در طرح تمبر پستی، افراد زیادی تحت عنوان سرمایه گذار بلافاصله جذب شدند. پانزی به جای اینکه واقعاً پول را سرمایه‌گذاری کند، آن را دوباره توزیع کرد و به سرمایه‌گذاران گفت که سود خواهند کرد. این طرح تا آگوست سال 1920، زمانی که روزنامه بوستون پست تحقیق در مورد شرکت بورس اوراق بهادار را آغاز کرد، ادامه داشت. در نتیجه تحقیقات روزنامه، Ponzi توسط مقامات فدرال در 12 اوت 1920 دستگیر شد و به چندین فقره کلاهبرداری از این طریق متهم شد. علاوه بر این، اولین نمونه‌های ثبت شده از این نوع کلاهبرداری سرمایه‌گذاری را می‌توان در اواسط تا اواخر دهه 1800 نیز پیدا کرد که توسط آدل اسپیتزدر در آلمان سازماندهی می‌شد. در واقع، روش‌هایی که به طرح پانزی معروف شد در دو رمان مجزای چارلز دیکنز، به نام‌های مارتین چوزلویت که در سال 1844 و دوریت کوچک که در سال 1857 منتشر شدند، شرح داده شد. مفهوم طرح پانزی در سال 1920 به پایان نرسید. با تغییر تکنولوژی، طرح پانزی نیز تغییر کرد. در سال 2008، برنارد مدوف به دلیل اجرای یک طرح پانزی که گزارش‌های معاملاتی را جعل می‌کرد تا نشان دهد مشتری از سرمایه‌گذاری‌هایی که وجود نداشت، سود می‌برد، مجرم شناخته شد. مدوف طرح پانزی خود را به عنوان یک استراتژی سرمایه گذاری به نام تبدیل انشعابی که از مالکیت سهام و S&P 100 استفاده می‌کند، تبلیغ کرد.

طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟

نحوه کار طرح پانزی این گونه است که مروجین طرح پانزی با وعده بازدهی بالا مردم را متقاعد می‌کنند که اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. مروج از دارایی سرمایه‌گذاری شده برای پرداخت بازده استفاده می‌کند. سرمایه گذار نیز فکر می‌کند که بازده وعده داده شده را دریافت خواهد کرد و مشکوک نیست که چیز مشکوک و اشتباهی وجود داشته باشد. سرمایه‌گذاران اغلب دوستان و همکاران خود را نیز تشویق به سرمایه‌گذاری می‌کنند. به طور کلی، همه طرح‌های پانزی از یک چرخه پیروی می‌کنند، اما شکل و مدل آن می‌تواند کاملاً متفاوت باشد. چرخه اصلی طرح‌های پانزی به شرح زیر است:

انجام تبلیغات فریبنده: طراحان طرح‌های پانزی در مرحله اول، با انجام تبلیغاتی دروغین و کاذب در پلتفرم‌های مختلفی چون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، اقدام به جذب چند شخص برای سرمایه‌گذاری به سیستم می‌کنند. برخی از طرح‌های پانزی، از شیوه‌های بازاریابی نیز برای جذب عضو استفاده می‌کنند، به این صورت که اگر یک عضو جدید وارد سیستم شود، سود نیز افزایش خواهد یافت.

واریز سودهای اولیه برای جلب اعتماد افراد سرمایه گذار: در مراحل اولیه، به طور منظمی سودها به سرمایه‌گذاران واریز می‌شود تا اعتماد آن‌ها جلب شده و مبالغ بیشتری را سرمایه‌گذاری کنند. این سودهای پرداختی یا از طریق سرمایه سرمایه‌گذاران جدید و یا از طریق سرمایه اولیه طراح واریز می‌شود.

جذب کردن سرمایه بیشتر: بعد از کسب اعتماد سرمایه‌گذاران، مقدار زیادی از سرمایه‌ وارد سیستم می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی نیز مبالغ بیشتری را سرمایه‌گذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را نیز برای انجام این کار تشویق می‌کنند. برخی از افراد تحت تاثیر جو، اقدام به فروش قسمتی یا کل دارایی‌های خود برای سرمایه‌گذاری نیز می‌کنند.

پایان جذب سرمایه‌گذار جدید و از هم‌ پاشی طرح: اتفاقات گفته شده در مراحل ۱ تا ۳ چندین مرتبه تکرار می‌شوند تا زمانی که دیگر هیچ سرمایه‌گذار جدیدی وارد نشده و یا مقدار زیادی پول جمع‌آوری شده باشد. پس از آن، طراح طرح پانزی پول‌های سرمایه‌گذاران را دزدیده و ناپدید می‌شود.

چگونه طرح پانزی را بشناسیم؟

چند ویژگی وجود دارند که اغلب نشان‌دهنده یک طرح مالی متقلبانه هستند. درک این نکته مهم است که تقریباً همه انواع سرمایه‌گذاری‌ها دارای سطحی از ریسک هستند. اگر یک فرصت سرمایه‌گذاری بازدهی خاصی را تضمین می‌کند و آن بازده را تا زمان مشخصی تضمین می‌کند توصیه می‌شود که سرمایه‌گذاری با احتیاط انجام بگیرد، زیرا این موارد به عنوان شناسه‌های کلاهبرداری هستند. بسیاری از طرح‌های پانزی ویژگی‌های مشترکی دارند که شناسایی آن‌ها را ممکن می‌سازند. این ویژگی‌ها عبارتند از:

بازدهی بالا با ریسک کم یا بدون ریسک: هر سرمایه‌گذاری، درجاتی از ریسک را به همراه دارد و سرمایه‌گذاری‌هایی که بازده بالاتری را به همراه دارند، معمولاً ریسک بیشتری را شامل می‌شوند. توصیه می‌شود نسبت به هر فرصت سرمایه گذاری تضمین شده با ریسک بالا مشکوک باشید.
مسائل مربوط به مدارک: اشتباهات موجود در صورت ‌حساب ممکن است نشانه‌ای از عدم سرمایه‌گذاری وجوه طبق وعده باشند.

طرح پانزی در ارزدیجیتال

با پدیدار شدن ارزهای دیجیتال، برای اجرای طرح‌های پانزی بستر بیشتری ایجاد شد. دنیای ارزهای دیجیتال اگرچه مزایای زیادی را با خود به همراه دارد، اما در عین حال منجر به انجام کلاهبرداری‌های زیادی شده است. مهم‌ترین ویژگی ارزهای دیجیتال که کلاهبرداری پانزی را سهل و آسان کرده است، ویژگی غیر قابل پیگیری بودن تراکنش‌ها در آن است. در اصل طرح پانزی در ارز دیجیتال، به این صورت است که طراحان پول‌ها را به صورت رمز ارز از سرمایه‌گذاران دریافت می‌کنند تا هیچ گونه اطلاعات بانکی و هویتی از آن‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران قرار نگیرد. از سویی، جابه‌جایی رمزارزها نیز راحت‌تر است ‌و طراحان پانزی در این صورت، هنگام فرار کردن می‌توانند به راحتی پول‌ها را جا‌به‌جا کنند و سرمایه‌گذاران نمی‌توانند وجوه خود را پیگیری کنند. ویژگی دیگر ارزهای دیجیتال که آن را برای انجام طرح پانزی مناسب می‌کند این است که طراحان می‌توانند طرح خود را در هر نقطه از جهان اجرا کرده و میلیون‌ها شخص را برای سرمایه‌گذاری جذب کنند. یک نمونه از طرح‌های پانزی در ارزهای دیجیتال، استخراج ابری است. استخراج ابری به این شکل است که یک سایت چنین ادعایی را مطرح می‌کند که اگر فردی سرمایه‌گذاری انجام دهد، به او سود کلان و تضمینی که سود حاصل از استخراج ارز دیجیتال است، اهدا خواهد شد. این مدل طرح‌ها، بدون شک کلاهبرداری هستند. چرا که با توجه به ریسک‌هایی که در حوزه ارزهای دیجیتال وجود دارد، اهدای سود تضمینی حاصل از آن، امری غیر ممکن است.

تفاوت طرح پانزی و هرمی

طرح هرمی، یک شیوه‌ی کسب‌وکار متقلبانه و کلاهبرداری است که در آن اعضای جدید با وعده پرداخت به توانایی و مهارت آن‌ها برای جذب اعضای جدید در آینده، در این طرح عضو می‌شوند. با گسترش تصاعدی مجموعه عضویت، جذب بیشتر عضو غیرممکن و کسب‌وکار نیز ناپایدار می‌شود. یک طرح هرمی اغلب به عنوان یک عمل بازاریابی چند سطحی ظاهر می‌شود. طرح‌های هرمی، به سرمایه‌گذاران پیشین به جای سود واقعی، از وجوه ورودی سرمایه‌گذاری‌های بعدی پرداخت می‌شود. طرح‌های پانزی و هرمی اگرچه مشابه یک‌دیگر هستند، اما یکسان نیستند. تفاوت اساسی بین این دو شیوه کلاهبرداری این است که یک طرح پانزی به طور کلی تنها به سرمایه‌گذاری قربانیان خود با وعده بازگشت در تاریخ پرداخت بعدی، نیاز دارد. اما طرح‌های هرمی، بر خلاف طرح‌های پانزی، معمولاً به قربانی این فرصت را می‌دهند که با جذب افراد بیشتر در طرح کلاهبرداری، درآمد کسب کند. طرح پانزی مکانیزمی برای جذب سرمایه‌گذاران با وعده بازدهی آتی است. طراح یک طرح پانزی، تنها تا زمانی می‌تواند این طرح را حفظ کند که سرمایه‌گذاران جدید وارد آن شوند. از سوی دیگر اما، یک طرح هرمی افراد دیگر را به خدمت می گیرد و آن‌ها را تشویق می کند تا سرمایه گذاران دیگر را جذب کرده و به همراه داشته باشند. یک عضو در یک طرح هرمی تنها بخشی از درآمد خود را به دست می‌آورد و برای ایجاد سود توسط اعضای بالاتر در امتداد هرم استفاده می‌شود.