در معاملات سنتی، قیمت و سایر اطلاعات کالاها و خدمات مستلزم مشارکت فعال خریداران و فروشندگان است. بیشتر اوقات، کل فرایند توسط یک واسطه انجام می‌شود که اجرای تراکنش به‌صورت ایمن را تضمین می‌کند. کاری که AMM انجام می‌دهد این است که به هر دو طرف معامله اجازه می‌دهد تا تجارت خود را بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای انجام دهند.

بازارساز چه کسی یا چه چیزی است؟

تصور کنید که یک کشاورز هستید و می‌خواهید محصولات خود را به فروش برسانید. به چه کسی می‌فروشید؟ پاسخ صحیح، خریدار است. حالا تصور کنید فردی هستید که نیاز به خرید سبزیجات دارد، یعنی یک مصرف‌کننده‌اید. از چه کسی خرید می‌کنید؟ بله، یک فروشنده.

طبق این سناریو، بیایید یک روش متعارف برای تکمیل موفقیت‌آمیز تراکنش را با هم بررسی کنیم. رساندن محصولات مزرعه به مصرف‌کنندگان واقعی یا به عبارتی خریداران، نیاز به برنامه‌ریزی و تدارکات زیادی دارد. بسته‌بندی، حمل‌و‌نقل، انبارداری و جمع‌آوری پرداختی‌ها و… همه این‌ها نیازمند منابعی است. جدای از این‌ها، هریک از این مراحل می‌تواند بار مالی قابل‌توجهی را بر دوش کشاورزان بگذارد.

پس کشاورزان محصولات خود را چگونه به فروش برسانند؟ اینجاست که واسطه‌ها وارد کار می‌شوند. واسطه‌ها، کالاها را به‌صورت عمده از کشاورزان خریداری می‌کنند. تمام مراحل واسط که مطرح شد را انجام می‌دهند، سهم سود خود را بر روی قیمت کالا می‌کشند و بعد کالا‌ها را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند.

یکی از اصلی‌ترین کارایی‌های یک بازارساز (چه در دنیای کریپتو و غیر کریپتو)، فراهم‌کردن نقدینگی یا نقدشوندگی است. فرض کنید کشاورزی هستید که کسی برای خرید محصولاتش وجود ندارد؛ یا مصرف‌کننده هستید، ولی فروشنده‌ای وجود ندارد. این بازارسازان اطمینان حاصل می‌کنند که همیشه یک خریدار برای محصولات کشاورز و یک فروشنده برای مصرف‌کننده وجود دارد.

یک ارز دیجیتال با نقدینگی بالا را می‌توان به‌راحتی و با قیمت منصفانه‌ای در بازار فروخت. درحالی‌که یک دارایی با نقدینگی پایین یا فروش نمی‌رود یا به‌سختی فروش می‌رود و شاید در نهایت مجبور به فروش آن باارزش خیلی پایینی شویم.

بازارساز خودکار چیست؟

بازارساز خودکار یا (Automated Market Maker)، سیستمی است که به طور خودکار سفارش‌های خریدوفروش را در یک صرافی غیرمتمرکز تسهیل می‌کند. برخلاف بازارساز معمولی، بازارساز خودکار یا AMM با استفاده از برنامه‌های کامپیوتری خود – اجرا (Self-Executing) که با نام قراردادهای هوشمند شناخته می‌شود، عمل می‌کند.

بازارساز خودکار اولین‌بار توسط UniSwap در سال ۲۰۱۸ مورداستفاده قرار گرفت و امروزه پروتکل اساسی است که تمام صرافی‌های غیرمتمرکز را تأمین می‌کند. صرافی‌های غیرمتمرکز به کاربران اجازه می‌دهند تا ارزهای دیجیتال را مستقیماً و بدون دخالت شخص ثالث مبادله کنند. برای فهم این مسئله که چگونه صرافی‌های غیرمتمرکز این کار را انجام می‌دهند، لازم است تا مفهوم «بازارساز خودکار» را درک کنیم.

بازارساز خودکار یا AMM یک مکانیسم معاملاتی است که به طور مستقل عمل می‌کند و کاربران را تشویق می‌کند در ازای توکن‌های رایگان و درصدی از کارمزد تراکنش‌ها، به تأمین‌کنندگان نقدینگی تبدیل شوند. با انجام این کار، AMMها نیاز به مبادلات متمرکز و سایر تکنیک‌های بازارسازی مانند سیستم‌های تطبیق سفارش و سایر مکانیسم‌های حضانت را از بین می‌برد.

بازارساز مسئول تسهیل و تأمین نقدینگی از طریق قراردادهای هوشمند برای تعیین قیمت دارایی و تأمین نقدینگی است. نقدینگی درون این قراردادهای هوشمند جمع می‌شوند و کاربران در واقع در برابر این نقدینگی معامله می‌کنند که درون این قراردادها قفل شده‌اند. این نوع قراردادهای هوشمند با نام «استخرهای نقدینگی» شناخته می‌شوند. به بیانی ساده‌تر، در یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) معامله بین دو شخص انجام نمی‌شود و درواقع این تراکنش بین کاربر و قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. کل فرایند از طریق AMM تسهیل می‌شود.

بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟

AMMها از معادلات یا فرمول‌های ریاضی از پیش نوشته شده برای تنظیم قیمت‌ها بر اساس عرضه استفاده می‌کنند تا مطمئن شوند نسبت دارایی‌ها در هر استخر نقدینگی متعادل باقی بماند.

فرمول می‌تواند با هر پروتکل متفاوت باشد، اما رایج‌ترین فرمول مورداستفاده توسط پروتکل‌های از قبل ایجاد شده x*y=k است، که x نشان‌دهنده‌ی تعداد توکن‌های ذخیره شده درون استخر نقدینگی، y نشان‌دهنده‌ی تعداد توکن‌های کوینی دیگر در همان استخر و k نشان‌دهنده‌ی مقداری ثابت است.

به بیانی ساده، این فرمول نشان‌دهنده‌ی این است که اگر ما بخواهیم مقداری از توکن x را برداشت کنیم، برای جلوگیری از عدم تعادل باید به همان ارزش توکن y واریز کنیم.

مزایای بازارساز خودکار

فرصت‌های آربیتراژ
ازآنجایی‌که قیمت لحظه‌ای توکن‌ها همیشه تعریف شده با x*y = k است، ممکن است مواردی وجود داشته باشد که قیمت در یک DEX کمتر از قیمت بازار باشد. این به طور بالقوه فرصت آربیتراژی را ایجاد می‌کند که در آن یک معامله‌گر می‌تواند از بازار خرید/فروش کند و توکن‌ها را از استخرهای نقدینگی با اسپردهای بزرگ‌تر مبادله کند.

ییلد فارمینگ (Yield Farming)
وقتی یک کاربر مقداری نقدینگی به پروتکل AMM اضافه می‌کند، در ازای آن توکنی به اسم LP token یا توکن نقدینگی دریافت می‌کند. این توکن‌ها را می‌توان برای بازگرداندن توکن‌های اضافه شده در ابتدا سوزاند. بااین‌حال، یکی از بزرگ‌ترین مزایای توکن‌های نقدینگی این است که می‌توان آن‌ها را استیک (Stake) کرد و با انجام این کار می‌توان درآمد (Passive) یا غیرفعال داشت.

لغزش‌ها
AMMها معمولاً تسهیلاتی را برای تعیین محدودیت‌های لغزش یا Slippage فراهم می‌کنند. این به معامله گران کمک می‌کند تا لغزش‌های خود را محدود کنند و کنترل بیشتری بر معاملات خود به دست آورند. (لغزش یا Slippage به معنی تفاوت بین قیمت مورد انتظار یک سفارش و قیمت زمانی که سفارش واقعاً اجرا می‌شود است)

معایب بازارساز خودکار

ازدست‌دادن غیردائمی دارایی
ممکن است مواردی وجود داشته باشد که پس از اضافه‌کردن توکن‌ها، نسبت عرضه اولیه تغییر کند. این منجر به ضرر غیردائمی می‌شود تا زمانی که نسبت توکن‌ها به جایی که سرمایه‌گذاری کرده‌اید برگردد. به بیان ساده‌تر ممکن است پس از اینکه دارایی خود را وارد یک استخر نقدینگی کردید، ارزش آن دارایی کم‌تر شود. البته تا زمانی که شما دارایی خود را برداشت نکنید متحمل این ضرر نشده‌اید! به‌عنوان‌مثال فرض کنید شما به ارزش ۱۰۰۰ دلار اتریوم خریداری کرده‌اید، یک ماه به دلیل کاهش قیمت اتریوم، ارزش دارایی شما به ۷۰۰ دلار کاهش میابد. در این حالت شما به‌صورت غیردائمی ۳۰۰ دلار ضرر کرده‌اید. تا زمانی که شما دارایی خود را برداشت نکرده‌اید، این ضرر غیردائمی محسوب می‌شود (چون امکان دارد ارزش اتریوم به حالت قبل برگردد). ولی اگر در زمانی که ارزش دارایی شما به ۷۰۰ دلار کاهش‌یافته است آن را برداشت کنید (تبدیل به دلار یا ارز دیگری کنید) شما متحمل ضرر دائمی شده‌اید.

مشکلات امنیتی
یکی از معایب AMMها این است که در خطر هک‌شدن هستند. پروژه‌های غیرمتمرکزی مثل UniSwap درگذشته هک شده‌اند و مقداری از نقدینگی بعضی از استخر‌ها دزدیده شده است. اما این مسئله به این معنی نیست که صرافی‌های متمرکز در معرض خطر نیستند و کاملاً ایمن هستند.

چرا AMMها محبوب شدند؟

چند مزیت بیشتر برای استفاده صرافی غیرمتمرکز با پروتکل بازارساز خودکار در مقابل صرافی متمرکز وجود دارد. اول اینکه، در صرافی‌های متمرکز نیاز به پروتکل احراز هویت و KYC (know your customer) است ولی AMM ها هیچ الزاماتی ندارند. در صرافی‌های غیرمتمرکز که به‌وسیله AMMها اجرا شده‌اند، هرکس با یک کیف پول رمزارزی می‌تواند به مبادله دارایی‌های دیجیتال بپردازد.
به دلیل نیاز نداشتن الزامات خاص، راه‌اندازی ارزهای دیجیتال جدید برای پروژه‌های بلاک‌چین بسیار آسان‌تر است. در حالی‌که صرافی‌هایی مثل Coinbase و Binance در لیست‌کردن آلت‌کوین‌ها بسیار سخت‌گیر هستند، در صرافی‌های غیرمتمرکزی که با بازارساز خودکار راه‌اندازی شده‌اند هرکس می‌تواند توکن جدیدی را برای فروش بگذارد.

پلتفرم‌های دیفای محبوب که از بازارساز خودکار استفاده می‌کنند:

UniSwap
Uniswap یک پروتکل غیرمتمرکز منبع باز (Open Source) است که در سال 2018 توسعه یافته است. Uniswap که با استفاده از اتریوم ساخته شده است، امروزه یکی از محبوب ترین صرافی‌های غیر متمرکز یا DEX های موجود در بازار است و بیشترین نقدینگی را دارد. از آنجایی که منبع باز است، بسیاری سعی کرده اند نسخه های Uniswap خود را شبیه سازی کنند یا بسازند.

SushiSwap
یکی از محبوب‌ترین فورک‌های Uniswap یک پروتکل DeFi به نام SushiSwap است. در حالی که هر دو تقریباً یکسان عمل می کنند، تفاوت اساسی بین این دو به توکنومیک بازمی گردد. SushiSwap توکن SUSHI را معرفی می کند که به عنوان یک برنامه تشویقی اضافی برای تامین کنندگان نقدینگی عمل می کند.

PancakeSwap
یکی دیگر از DEXهایی که از روی UniSwap ساخته شده است PancakeSwap نام دارد. هر دو در ظاهر مشابه به نظر می‌رسند، اما در حالی که UniSwap برای اجرای آلت‌کوین‌های مبتنی بر اتریوم ساخته شده است، PancakeSwap برای آلت‌کوین هایی است که با استفاده از زنجیره هوشمند Binance (BSC) ساخته شده اند.

کلام آخر

بازارساز خودکار جزء اصلی دیفای به‌حساب می‌آید. بدون بازارساز خودکار، وجود صرافی‌های غیرمتمرکز امکان‌پذیر نخواهد بود و معامله‌گران ارزهای دیجیتال به‌ناچار مجبور خواهند بود که به واسطه‌ها و صرافی‌های متمرکز تکیه کنند.